Sun’iy Intellektning Huquqiy Maqomi Va Javobgarlik Masalalari: Xalqaro Va Milliy Yondashuvlar

Abstract

Mazkur maqolada sun’iy intellekt (AI) bilan bog‘liq huquqiy muammolarning evolyutsion rivojlanishi ikki asosiy yo‘nalishda tahlil qilinadi: uning ehtimoliy huquqiy maqomi va AI tizimlari zarar yetkazgan hollarda javobgarlikni taqsimlash masalalari. AI texnologiyalari so‘nggi yillarda jadal rivojlanib, sog‘liqni saqlash, transport, savdo va huquqni muhofaza qilish kabi sohalarning ajralmas qismiga aylandi. Biroq amaldagi huquqiy tizimlar asosan inson subyektlari va an’anaviy vositalar uchun ishlab chiqilgan bo‘lib, bu holat bir qator muhim savollarni keltirib chiqaradi: AI’ga huquqiy shaxs maqomi berilishi kerakmi? AI mustaqil ravishda harakat qilgan yoki kutilmagan natijalarni yuzaga keltirgan vaziyatlarda javobgarlik qanday belgilanadi? Tadqiqot Birlashgan Millatlar Tashkiloti va Yevropa Ittifoqi tomonidan ilgari surilgan xalqaro tashabbuslarni AQSh, Xitoy va Singapur kabi davlatlarning milliy yondashuvlari bilan solishtiradi. Shuningdek, amaldagi javobgarlik tizimlarining kamchiliklari — sabab-oqibatni aniqlash, oldindan ko‘ra bilish va dalillarga kirish imkoniyati bo‘yicha qiyinchiliklar — tahlil qilinadi hamda bilvosita javobgarlik (vicarious liability), korxona javobgarligi (enterprise liability) va kollektiv kompensatsiya jamg‘armalari kabi takliflar muhokama qilinadi. Maqola xulosasiga ko‘ra, aksariyat yurisdiktsiyalar hozircha AI’ga huquqiy shaxs maqomini bermasada, javobgarlikni ta’minlaydigan gibrid modellarga va xalqaro miqyosda muvofiqlashtirishga bo‘lgan ehtiyoj ortib bormoqda; bu esa innovatsiyalarni cheklamasdan hisobdorlikni ta’minlash imkonini beradi.